„...A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba...” . Jan Kochanowski, Pieśni, Księgi wtóre. Pieśń XII.

Artykuł ten dedykuję oraz poświęcam kadrze zawodowej, byłym żołnierzom służby zasadniczej i rezerwy oraz pracownikom cywilnym jednostki oraz Garnizonu Kostrzyn nad Odrą. Józef Piątkowski

W dniu 17 maja 1951 roku Minister Obrony Narodowej wydał rozkaz nr 0045 / Org. sformowania Jednostki Wojskowej Nr 3330 - 113 pułku artylerii haubic. Na podstawie tego rozkazu, Dowódca Okręgu Wojskowego Nr IV (Śląskiego Okręgu Wojskowego) w ramach przekształceń organizacyjnych 2 Korpusu Piechoty włączył w jego struktury 19 Dywizję Zmechanizowaną. 113 pah tworzony został w składzie 19 Dywizji Zmechanizowanej w garnizonie Gubin – Komorów, jako jedna z jednostek wsparcia. Pod koniec 1951 roku do jednostki przybyła kadra zawodowa i żołnierze z pododdziałów 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty oraz 5 Saskiej Dywizji Piechoty. W okresie lat 1951 – 1955 jednostka osiągnęła pełną gotowość bojową. Struktura pułku na dzień 1 grudnia 1951 roku przedstawiała się następująco: dowództwo; sztab; pluton dowodzenia; dywizjon szkolny; dywizjon haubic 122 mm; sekcja techniczna; kwatermistrzostwo. Etat dywizjonu szkolnego obejmował: sztab; pluton topograficzno-zwiadowczy; pluton telefoniczny; dwa plutony radio; pluton haubic 122 mm; dwa plutony armat 76 mm; pluton armat przeciwpancernych 57 mm oraz drużyna samochodów i ciągników bojowych. Etat dywizjonu haubic 122 mm obejmował: sztab; pluton zwiadowczy; pluton łączności; trzy baterie haubic; sekcję techniczną oraz kwatermistrzostwo. Sekcja techniczna składała się z plutonu naprawczego; stacji akumulatorów oraz magazynu amunicji. W skład kwatermistrzostwa wchodził pluton gospodarczy. W ramach wyposażenia jednostka otrzymała w większości uzbrojenie, sprzęt samochodowy i szkoleniowy produkcji radzieckiej. W 1955 roku, 113 pah w ramach zmian etatowych w Wojsku Polskim przeformowany został w 36 dywizjon artylerii haubic (dah). Struktura 36 dywizjonu artylerii haubic według nowego etatu była następująca: dowództwo; sztab; bateria szkolna; pluton dowodzenia; trzy baterie oraz pluton gospodarczy. W strukturze etatowej dywizjon posiadał na wyposażeniu armaty 76 mm oraz haubice 122 mm wzór 38. W dniach 13-19 sierpnia 1956 roku jednostka została przeniesiona z Komorowa k/Gubina do Kostrzyna nad Odrą. W roku następnym dywizjon znalazł się w strukturze 5 Saskiej Dywizji Piechoty. W nowym miejscu postoju zostały dokonane niezbędne prace organizacyjne oraz gospodarcze, związane z zakwaterowaniem i bazą szkoleniową. W dniu 24 kwietnia 1960 roku 36 dah otrzymał sztandar nadany przez Radę Państwa. W dniu 1 listopada 1968 roku na podstawie kolejnej reorganizacji sił zbrojnych WP, 36 dah przemianowany został na 113 pułk artylerii. Jednocześnie w strukturze organizacyjnej jednostki (etacie) utworzone zostały nowe pododdziały. Na podstawie nowego etatu pułku, struktura jednostki przedstawiała się następująco: dowództwo; sztab; bateria dowodzenia; trzy dywizjony; kompania remontowa (pluton remontowy, pluton uzbrojenia) oraz kwatermistrzostwo (pluton transportowy, pluton gospodarczy, pluton medyczny). Podstawową siłę ognia pułku stanowiła 122 mm ciągniona haubica wzór 1938. Jako ciągnika artyleryjskiego używano początkowo samochodu ciężarowo-terenowego Star 660. W latach 1976 – 1977 do jednostki przybyły nowe samochody Star 266, które w pierwszej kolejności dostosowano do holowania dział. W ramach modernizacji i unowocześniania artylerii w 1986 roku w 1 oraz 2 dywizjonie zostały wymienione działa ciągnione na 122 mm samobieżną haubicę 2S1 „Goździk”. Kolejna modernizacja artylerii przyniosła rozwinięcie w strukturze organizacyjnej 113 pa (1987-1988) trzeciego dywizjonu wyposażonego w samobieżne armatohaubice wzór 1977 „Dana”. Reorganizacja oraz modernizacja objęła również 2 dywizjon w pułku, który wyposażony został w wyrzutnie rakietowe BM-21. Wyrzutnie te zostały przekazane do pułku z rozformowanego 25 dar z Gubina. W ramach kolejnych zmian w strukturach organizacyjnych w Śląskim Okręgu Wojskowym w dniu 1 kwietnia 1990 roku, pułk został podporządkowany 4 Lubuskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Jana Kilińskiego w Krośnie Odrzańskim. Ostatnią reorganizacją pułku było rozwiązanie 3 dywizjonu artylerii samobieżnej w 1995 roku. Na podstawie Decyzji Nr 98/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 czerwca 1996 roku Jednostka Wojskowa Nr 3330 otrzymała: wyróżniającą nazwę 13 kostrzyński pułk artylerii; imię patrona pułkownika Mikołaja Gomulickiego. Doroczne święto pułku zostało ustanowione na dzień 9 września. Zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej 13 kostrzyński pułk artylerii przejął dziedzictwo następujących jednostek artylerii Wojska Polskiego: 1 Pułku Artylerii Polowej armii generała Józefa Hallera (1918 – 1919); 13 Kresowego Pułku Artylerii Lekkiej (1919 – 1939); 113 Pułku Artylerii Haubic (1951 – 1956); 36 Dywizjonu Artylerii Haubic (1956 – 1968); 113 Pułku Artylerii (1968 – 1996). Jednostka została ostatecznie rozformowana w dniu 31 grudnia 1998 roku.

Kadra zawodowa częściowo zasiliła inne jednostki artyleryjskie, a częściowo została przeniesiona do rezerwy. Baza koszarowa i szkoleniowo-wychowawcza przejęta została z czasem przez miasto oraz zakupiona przez przedsiębiorców. Na poligonie powstały zakłady Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Tereny przykoszarowego poligonu stały się też w latach 2004 – 2019 miejscem cyklicznego festiwalu muzycznego „Przystanek Woodstock - Pol’and’Rock Festival”.

Podczas blisko 45-latach istnienia pułk realizował podstawowe zadania związane z utrzymaniem wysokiego poziomu gotowości bojowej oraz szkoleniowo – wychowawcze. Zaangażowanie dowództwa, kadry zawodowej oraz żołnierzy służby zasadniczej w czasie służby w garnizonie Kostrzyn nad Odrą było wysoko oceniane przez przełożonych. Jednostka była wyróżniana w Dyrektywie MON, otrzymała również Odznakę Śląskiego Okręgu Wojskowego. Pododdziały uczestniczyły w licznych poligonach i ćwiczeniach na szczeblu Wojska Polskiego oraz Układu Warszawskiego: Odra-Nysa-69; Tarcza-76; Wilk-77 oraz innych na szczeblu ŚOW.

113 Pułk Artylerii wpisał się też na trwale w najnowszą historię miasta Kostrzyna nad Odrą. Kadra i żołnierze pułku wraz z żołnierzami JW 2240 oraz JW 2337 brali czynny udział w pracach remontowych i budowlanych w kostrzyńskich zakładach pracy, placówkach oświatowych, obiektach sportowo – rekreacyjnych (stadion sportowy, hala gimnastyczna, basen pływacki, park rekreacji i sportu wraz z amfiteatrem). Kadra zawodowa oraz żołnierze służby zasadniczej uczestniczyli w szeregu uroczystości patriotycznych na terenie miasta i regionu. Szczególną troską otaczano miejsca pamięci narodowej, m.in. teren cmentarza Stalagu III C w Drzewicach oraz cmentarz wojenny 1 Armii Wojska Polskiego w Siekierkach. Wśród kadry zawodowej ważne funkcje samorządowe pełnili: Furmański Mirosław (burmistrz); Prętnicki Krzysztof (wiceburmistrz); Łaskawy Andrzej; Jaszcz Mieczysław; Czyżewski Jerzy i inni.

W ciągu 45-letniej historii jednostki otrzymała ona szereg wyróżnień, m. in.: Medal Komisji Edukacji Narodowej; Medal Związku Inwalidów Wojennych; Odznakę „Zasłużony dla rozwoju woj. gorzowskiego”; „Zasłużony dla Ligi Obrony Kraju”; „Za zasługi dla ZBoWiD”; „Honorowy Dawca Krwi” i inne.

Za działalność na rzecz lokalnej społeczności 113 Pułk Artylerii w 1983 roku został wyróżniony Odznaką „Zasłużony dla Miasta Kostrzyn nad Odrą”. Podobne wyróżnienie otrzymała kadra zawodowa, a wśród niej: płk Stanisław Burda, płk Jan Szczeponik; 1988 – mjr Eugeniusz Robak, płk Józef Woszczyło, płk Stanisław Włóczyk oraz mjr Jan Figura; 1989 – mjr Andrzej Martyka; 1994 - płk Roman Kłosiński. Z kolei Medal Pamiątkowy „Za zasługi dla miasta Kostrzyna nad Odrą” otrzymał mjr rez. Józef Piątkowski.

Dowódcami jednostki byli: kpt. Kahl Stanisław (1951-1952); mjr Kaczmarek Piotr (1952-1954); mjr Dziwisz Edward (1954-1956); mjr Skrzywanek Władysław (1956-1958); mjr Lewiński Jerzy (1958-1961); płk Daszewski Janusz (1961-1976); płk Gajewski Alojzy (1976-1980); płk Szczeponik Jan (1980-1985); płk Kaczanowski Witold (1985-1990); płk Kłosiński Roman (1990-1995); płk Skwara Lech (1995-1998).

PS. Pragnę podkreślić, że w latach 1968 – 1998 na zaopatrzeniu gospodarczym pułku znajdowały się również: Garnizonowy Węzeł Łączności; Garnizonowa Izba Chorych. Przedszkole Garnizonowe; Garnizonowy Dom Żołnierza (Klub Garnizonowy z biblioteką oraz kinem „OKA”); Kasyno Garnizonowe; Garnizonowy Punkt Zaopatrzenia; Pralnia Garnizonowa; Internat; Wojskowa Administracja Koszar: Gospodarstwo Przykoszarowe oraz Placówka Wojskowej Służby Wewnętrznej (Żandarmerii Wojskowej). Kadra zawodowa oraz pracownicy cywilni wojska z tych instytucji i placówek na trwale wpisali się na karty historii Garnizonu WP w Kostrzynie nad Odrą.

Opracował: Józef Piątkowski