KAZAMATY KSIĘCIA FILIPA

1 kwietnia 1933 roku w podziemiach Bastionu Filip uroczyście otwarto muzeum twierdzy kostrzyńskiej pod nazwą “Kazamaty Księcia Filipa”. Była to tym samym, druga placówka muzealna w mieście, po “Muzeum Fryderyka”, które otwarte zostało trzydzieści lat wcześniej. W 1935 roku obie placówki zostały przejęte przez ówczesne władze miasta, a rok później przyjęły wspólną nazwę – WOJSKOWE MUZEUM BRANDENBURGII (MILITÄRMUSEUM VON BRANDENBURG) ***

Początki drugiej placówki muzealnej sięgają lat dwudziestych, kiedy to przystąpiono do wyburzania części fortyfikacji twierdzy kostrzyńskiej. Stało się wówczas możliwe wykorzystanie do celów muzealnych niektórych pozostałych jej elementów. Wybór padł na kazamaty bastionu “Filip” z którego najwcześniej zrezygnowało wojsko. W tym czasie w mieście prężnie działało Towarzystwo Turystyczne, które wspólnie z Towarzystwem Historii Kostrzyna postanowiło urządzić w bastionie kolejną placówkę muzealną, związaną z fortyfikacjami twierdzy Kostrzyn. Organizatorem tej placówki byli: Hermann Thrams – syn nadkapelmistrza 54 pułku artylerii stacjonującego na Wyspie Odrzańskiej oraz burmistrz miasta dr Siemianowski. Postanowiono wykorzystać dostęp do rozebranej części fortyfikacji nad Odrą i urządzić tu promenadę dla mieszkańców i turystów, łączącą oba muzea. Rozpoczynała się ona tuż przed zamkiem z historycznym miejscem, gdzie został stracony Hans Hermann von Katte, następnie wiodła wałem na Bastion Brandenburgia i dalej nad murem kurtynowym do bastionu Filip. Promenada została urządzona i oddana do użytku 11 maja 1929 roku i nazwana “Wałem Kattego”, lub też “Promenadą Kattego”. Twórca drugiej placówki muzealnej, Hermann Thrams i uchodził w Niemczech za znanego dziennikarza i specjalistę w dziedzinie reklamy. To dzięki niemu nazwa Kostrzyn, zaczęła się coraz częściej pojawiać na łamach prasy ogólnoniemieckiej i zagranicznej.(Thrams Hermann junior urodził się 8 września 1903 roku, mieszkał w tym czasie z ojcem na Gorzynie pod nr 216 - źródło: książka adresowa 1913 ). Na podstawie jego scenariusza wytwórnia filmowa UFA, nakręciła w 1929 roku film dokumentalny zatytułowany “Kostrzyn nad Odrą i Wartą”, który był szeroko emitowany w wielu setkach niemieckich kin. Początki muzeum nie były łatwe, jednak wykorzystując swoje doświadczenie zawodowe i liczne kontakty Hermann Thrams, w krótkim czasie doprowadził do jego otwarcia. Wydatną pomoc okazał mu profesor dr Paul Post kustosz z muzeum „Arsenału” w Berlinie, który oprócz cennych wskazówek przekazał dla potrzeb muzealnych cały samochód eksponatów. Profesor Paul Post jako przedstawiciel „Verein für historische Waffen und Kostümkunde „ przekazał również stare szkice ilustrujące niektóre egzemplarze artylerii fortecznej. Na ich podstawie dwaj kostrzyńscy rzemieślnicy: stolarz Kolbe i ślusarz Emil Retzdorf wykonali kopie lawet dla armat sprowadzonych z arsenału berlińskiego. Muzeum w bastionie od samego początku miało charakter militarny. Wejście znajdowało się na dziedzińcu Dowództwa Okręgu Wojskowego, skąd poprzez około 20 metrowej długości oraz 3 metrów wysokości i szerokości korytarz zwiedzający mogli przejść do wnętrza kazamat. Tutaj znajdowała się olbrzymia sala ekspozycyjna, tuż obok niej mniejsza, gdzie ustawiono eksponaty. Z prawdziwym znawstwem historii wojskowości urządzono w nim ekspozycje związane tematycznie z nowożytną sztuką fortyfikacyjną. Eksponowano w nim oryginały i kopie uzbrojenia i wyposażenia załogi twierdzy z okresu XVI – XX wieku. Wśród najciekawszych egzemplarzy broni palnej znajdowały się, m. in.: armaty, muszkiety i pistolety. Obok armat znajdowały się piramidy kul. Kolekcja broni białej składała się z różnego rodzaju toporów, pik, szpad, szabli i sztyletów. Prezentowane było również wyposażenie żołnierskie, m. in.: żuraw ze skórzanym wiadrem umieszczonym nad studnią, paleniska obozowe, kotły do gotowania posiłków itp. Pod ścianami ustawione były stoły i siedziska dla załogi twierdzy, tak ze całość tworzyła klimat prawdziwego żołnierskiego życia. Jednym z pierwszych znanych kustoszy muzeum został Johann Granz, który pełnił jednocześnie rolę przewodnika. Biura muzeum znajdowały się w pomieszczeniach Bramy Chyżańskiej. W latach wojny, muzeum otrzymało szereg dalszych militariów, którymi były m.in.: broń i wyposażenie armii polskiej z 1939 roku. W czasie funkcjonowania kostrzyńskich muzeów odwiedziło je wiele tysięcy turystów z Niemiec i Europy. Ocenia się, że rocznie zwiedzało je około 8 000 osób. Sława unikatowej placówki w bastionie dotarła nawet za sprawą amerykańskiego reportera “New York Timesa” za ocean. Wszyscy goście mogli wpisywać się do „Złotej Księgi” w której znajdował się wpis samego cesarza Wilhelma II z dnia 24 października 1903 roku. Dzieje placówek muzealnych w Kostrzynie, przerwane zostały przez działania wojenne. W 1944 roku oba muzea zostały zamknięte, a ekspozycję zabezpieczono. Rok później podczas zaciętych walk na Starym Mieście większość eksponatów uległa zniszczeniu, a pozostałe rozgrabiono.

Niekwestionowanym pionierem w przywracaniu życia kostrzyńskiej Starówce, a także pierwszym przewodnikiem był Jerzy Trepczyk. Wraz z Marianem Firsztem, Jerzym Fladerem, Waldemarem Westfalewskim, Józefem Sikorą, Ireneuszem Dubickim, B. Kamińskim, Tadeuszem Blumą, Ryszardem Skałbą oraz Januszem Wieczorkiem wszedł w skład Społecznego Komitetu Porządkowania Starego Miasta. W dniu 23 kwietnia 1994 roku odbył się cykl imprez na Starówce po nazwą „Stare Miasto – Powtórne narodziny”. Rozpoczęły się jednocześnie prace konserwatorskie na Starym Mieście. W 1994 roku kierownikiem grupy pracowników, którzy pracowali przy odgruzowywaniu zniszczonej w czasie II wojny światowej starówki został Włodzimierz Czajkowski. Nazywany „Burmistrzem Starego Kostrzyna” wiele energii i czasu poświęcił kazamatom bastionu. Wkrótce w 1999 roku w Bastionie Filip została zorganizowana pierwsza wystawa zatytułowana „Historia i Współczesność”. Odbyło się jednocześnie pierwsze polsko - niemieckie spotkanie towarzystw historycznych na Starym Mieście z udziałem dawnych mieszkańców, dla których był niezwykle gościnnym gospodarzem. W dniu 12.04.1999 roku została opracowana i założona ewidencyjna karta zabytków dla Bastionu Filip w Twierdzy Kostrzyn. Autorem opracowania byli:Anna M. Kędryna i Robert M. Jurga. W kolejnych latach burmistrzowie miasta - Grzegorz Tomczak, Marian Firszt oraz Andrzej Kunt dołożyli szereg starań, aby przywrócić obiekt do użytku. W dniu 20 kwietnia 2000 roku, Rada Miasta podjęła uchwałę w sprawie utworzenia „Muzeum Twierdzy w Kostrzynie„.

W latach 2004-2007 teren Starego Miasta uzbrojono odpowiednią infrastrukturą, stwarzając przesłanki do jego ponownego zagospodarowania. Jednocześnie poddano renowacji bastion Filip i zrekonstruowano Bramę Chyżańską. gdzie mieściło się pierwotnie przed wojną Biuro Muzeum. Muzeum Twierdzy Kostrzyn powstało faktycznie dopiero w lipcu 2008 roku. Z czasem w kazamatach Filipa utworzono pierwszą ekspozycję muzealną.

W latach 2010-2013 zrealizowano kolejny projekt rewitalizacja twierdzy Kostrzyn w którego ramach wyremontowano nawiązujące do bastionu wały twierdzy, most przed Bramą Chyżańską oraz grodzę. W roku 2014 w bastionie została urządzona obecna ekspozycja muzealna, która jest stale wzbogacana.

Powierzchnia łączna bastionu wynosi 1769,74 m², zaś kubatura – 18 582,27 m³.

Warto podkreślić, że jeszcze przed oddaniem na potrzeby Muzeum Twierdzy, pomieszczenia bastionu wykorzystywane były do realizacji różnych projektów kulturalnych realizowanych przez Miasto Kostrzyn. Odbywały się w nich: koncerty w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego „Kostrinella”; okolicznościowe wystawy; sesje i seminaria historyczne oraz spotkania regionalistów w ramach Dni Twierdzy.

*** 27.04.1901 – Z inicjatywy pułkownika Louisa Noëla otwarte zostało pierwsze kostrzyńskie muzeum. W salach zamkowych utworzono tzw. „Pokój Fryderyka”. Ekspozycja muzealna poświęcona została królowi Prus Fryderykowi II.

Opracował Józef Piątkowski