W dniu 20 sierpnia 1732 roku przez Kostrzyn przeszła pierwsza 1312 osobowa fala protestantckich uchodźców religijnych z Salzburga w Austrii. Pierwszą grupę składającą się z 232 emigrantów poruszających się 96 pojazdami zaprzężonymi w 146 koni powitał archdiakon Johann Georg Birkholz na tzw. baranich pastwiskach ”Hammelweide” przed twierdzą. Emigranci z Salzburga zostali rozmieszczeni na Nowym Mieście – na tereniu Dzieła Rogowego (Horn Werk). W mieście bito w dzwony, zostały odprawione nabożeństwa oraz kazanie podczas Nieszporów. Postój uchodźców religijnych z Salzburga trwał do 22 sierpnia, a następnie kolumna ruszyła w kieunku Gorzowa i dalej do Prus Wschodnich. Kolejna grupa emigrantów przybyła do Kostrzyna w dniu 23 sierpnia 1732r. Wówczas na czternastu łodziach przybyło do miasta 960 emigrantów z Austrii.

24 sierpnia 1732r w trzech kostrzyńskich kościołach: garnizonowym (Garnisonkirche); zamkowym (Schloßkirche) oraz parafialnym (Stadtkirche) przeprowadzono zbiórkę (kwestę) pieniędzy dla emigrantów przemieszczających się przez miasto. Zebrano kwotę 551 talarów i 20 srebrnych groszy. W dniach 8 września 1732r przez Kostrzyn przeszła druga fala 300 emigrantów oraz w dniu 25 września 1732r. - 650 osób, kolejna trzecia fala. W czasie tych postojów w twierdzy kostrzyńskiej przeprowadzono kolejne kwesty, podczas których zebrano łącznie 898 talarów oraz 18 srebrnych groszy. Piekarze, rzeźnicy, piwowarzy dodatkowo zaopatrzyli ich na dalszą drogę w żywność oraz napoje. Johann Wilhelm de Neve - teolog protestancki, filozof, superintendent Nowej Marchii, radny konsystorski oraz wykładowca uniwersytecki opisał i wydał drukiem ich pobyt w twierdzy Kostrzyn:„Das von denen Salzburgischen Emigranten besuchte Kůstrin, 1732”. Wzmianki o ich pobycie w twierdzy zamieścili również w swoich dziełach kronikarze kostrzyńscy: Sigismund Justus Ehrhardt; Johann C. Seyffert oraz K.W. Kutschbach.

JÓZEF PIĄTKOWSKI

***

Ta „wielka religijna emigracja salzburska” zapisała się w historii powszechnej oraz w historii kościoła. Powszechnie uważana jest też za największe wydarzenie religijne XVIII wieku w Europie. Głównie ze względu na udział w nim wszystkich protestantów na ziemiach niemieckich. Niektóre mniejsze grupy emigrantów przeniosły się do Holandii, inni wyemigrowali i osiedlili się w Georgii (USA). Zdecydowana jednak większość, przemieściła się różnymi drogami (lądowymi i wodnymi) do ówczesnych Prus Wschodnich. Jeden ze szlaków „wielkiej emigracjj salzburskiej” przebiegał przez ówczesną twierdzę i miasto Kostrzyn. Stało się to możliwe, ponieważ król Fryderyk Wilhelm I (znany jako „Król Żołnierz”), był opiekunem kościoła protestanckiego w Prusach. Jednocześnie gotów był przyjąć uchodźców z Austrii i zapewnić im: określone prawa; ziemię do osiedlenia się oraz zwierzęta i sprzęt. W swoim „patencie imigracyjnym” podpisanym w dniu 2 lutego 1732 r. początkowo zezwolił na osiedlenie się na niektórych obszarach pruskiej Litwy kilku, a potem ponad 16 tys. emigrantów.

W tym czasie ziemia między Królewcem, a Gumbinnen została poważnie wyludniona, głównie z powodu zarazy z lat 1709/1710. Król pruski Fryderyk Wilhelm I, już od pewnego czasu był w trakcie zagospodarowywania tych terenów na nowo. Interesowała go jednak nie tylko pomoc humanitarna udzielana emigrantom. Władca wykorzystał w tym czasie posiadaną władzę polityczną do wzmocnienia gospodarczego tej nowej części państwa, jaką do 1701 roku było Księstwo w Prusach (Księstwo Pruskie).